Pawilon Polski na Expo w Dubaju
Instalacja, składająca się z tysięcy trójkątnych elementów symbolizujących lecące ptaki, wyraża polską otwartość na międzynarodową wymianę myśli i idei – o realizacji pracowni WXCA piszą Aleksander Asanowicz oraz Tomasz Żylski.
Konkurs na polski pawilon
Zwycięska koncepcja biura WXCA w największym stopniu odnosiła się do mobilności i zrównoważonego rozwoju.
Za pierwszą, odnotowywaną przez Międzynarodowe Biuro Wystaw Światowych w Paryżu, wystawę światową, zorganizowaną w celu zaprezentowania postępu, zwłaszcza w dziedzinie przemysłu i technologii, uznaje się Wielką Wystawę Przemysłu Wszystkich Narodów (The Great Exhibition of the Works of Industry of All Nations), która odbywała się w Londynie od 1 maja do 11 października 1851 roku w specjalnie wybudowanym na to wydarzenie Pałacu Kryształowym. Zaprojektowany przez Josepha Paxtona i wzniesiony w Hyde Parku budynek wykonany był z żeliwnych i szklanych prefabrykatów. Po zakończeniu Expo został, zgodnie z planem, rozebrany i odbudowany w Sydenham Hill w południowym Londynie. W następnych dziesięcioleciach służył m.in. jako sala koncertowa czy muzeum.
Pałac Kryształowy, choć stał się ikoną nowoczesnej architektury, nie przetrwał – zniszczony został przez pożar w 1936 roku, a następnie rozebrany. Kolejne wystawy światowe pozostawiły jednak po sobie trwałe architektoniczne dziedzictwo w postaci budowli, które stały się, jak wieża Eiffla w Paryżu czy Atomium w Brukseli, symbolami miast – ich organizatorów. Czasem zmieniały także ich charakter przestrzenny – przekształcały tereny bezwartościowe w wysokiej jakości przestrzenie publiczne, funkcjonujące nadal po zakończeniu Expo.
Polska nie ma bogatej historii obecności na wystawach światowych prezentujących dokonania w różnych dziedzinach nauki i przemysłu. Ponieważ w początkowych latach organizacji Expo postanowiono, że swoje osiągnięcia mogą przedstawiać wyłącznie reprezentacje państwowe, do czasu powstania II Rzeczypospolitej polscy twórcy uczestniczyli w wystawach pod flagami innych krajów. Expo w Chicago w 1933 roku było więc pierwszym wydarzeniem, kiedy to nasz kraj mógł zaprezentować się samodzielnie. Mimo skromnych początków niebawem pojawiły się sukcesy – na Expo zorganizowanym w 1937 roku w Paryżu polscy wystawcy zdobyli 78 nagród grand prix oraz łącznie 146 złotych, srebrnych i brązowych medali, a pawilon polski, autorstwa Stanisława Brukalskiego, Bohdana Lacherta, Bohdana Pniewskiego i Józefa Szanajcy, wyróżniony został jako jeden z trzech najlepszych obiektów.
Po II wojnie światowej z powodu uwarunkowań politycznych nie uczestniczyliśmy w tych międzynarodowych wydarzeniach. I choć w planach był nasz udział w Expo 1958 w Brukseli, nie doszedł on do skutku. Warto jednak wspomnieć, że w związku z pierwotnymi planami SARP i ZPAP zorganizowały konkurs na projekt polskiego pawilonu. Zwycięskie opracowanie zespołu: Tadeusz Babicz, Wojciech Fangor, Zbigniew Ihnatowicz, Jerzy Sołtan, Lech Tomaszewski, przy współpracy Jana Hempla oraz Henryka i Małgorzaty Marconich, zostało następnie z przyczyn finansowych zmodyfikowane do wersji o trzykrotnie okrojonym budżecie. Nowa propozycja, autorstwa Zbigniewa Ihnatowicza, Jerzego Sołtana, Wacława Zalewskiego, przy współpracy Wojciecha Fangora, nie została zrealizowana ze względu na rezygnację Polski z udziału w Expo. Projekt tego pawilonu przypominamy w cyklu „Z archiwum Architektury”, publikowanym w wydaniu cyfrowym.
Powrót Polski na wystawy światowe okazał się możliwy dopiero po przemianach zapoczątkowanych w 1989 roku. Pierwszą okazją było Expo w Sewilli w 1992 roku, a pierwszy po wojnie samodzielny polski pawilon, projektu Wojciecha Obtułowicza wraz z zespołem, powstał w Hanowerze w 2000 roku. Polska ekspozycja pod względem oglądalności zajęła wówczas czwarte miejsce. Byliśmy, z sukcesami, obecni także na kolejnych wystawach światowych: w 2005 roku w Aichi w Japonii, gdzie zrealizowano pawilon autorstwa pracowni Ingarden i Ewý, w 2010 roku w Szanghaju, z pawilonem projektu biura WWAA, a także w 2015 roku w Mediolanie, gdzie powstał pawilon zaprojektowany przez biuro 2pm architekci.
Czytaj też: Expo 2015 – architektura globalnej uczty |
W ciągu 170 lat historii wystaw światowych diametralnie zmieniły się ich znaczenie i charakter: od prezentowania potencjału produkcyjnego, przez podkreślanie statusu poszczególnych krajów, dostarczanie wyrafinowanej rozrywki, po zwracanie uwagi na negatywne zjawiska w świecie i potrzebę rozwoju zrównoważonego. Dzisiaj udział w Expo jest w dużej mierze także narzędziem promocji kraju czy zwiększania zysków z turystyki.
Nawiązujące do współdziałania hasło Connecting minds, creating the future trwającej właśnie pierwszej w historii wystawy światowej w kraju arabskim składa się z trzech podtematów: szanse (Opportunity), mobilność (Mobility) i zrównoważony rozwój (Sustainability). W ogłoszonym przez Polską Agencję Inwestycji i Handlu konkursie na opracowanie projektu pawilonu polskiego oraz ekspozycji na Expo w Dubaju jednym z wymagań było, by zaproponowana koncepcja w najkorzystniejszy sposób realizowała założenia udziału Polski w wystawie, ze szczególnym uwzględnieniem podtematów: zrównoważony rozwój i mobilność.
Konkurs, zorganizowany we współpracy z SARP-em, ogłoszony został w lipcu 2018 roku. Chęć udziału wyraziło 68 pracowni, 55 zakwalifikowano, a ostatecznie w krótkim, bo trwającym tylko od 19 lipca do 20 września, regulaminowym czasie nadesłanych zostało 30 projektów. Prace konkursowe miały zawierać projekt wraz z zagospodarowaniem terenu przyległego oraz – co mogło stanowić utrudnienie – koncepcję i scenariusz ekspozycji wewnętrznej. Maksymalny łączny koszt realizacji nie mógł przekroczyć kwoty 40 mln zł brutto.
Jury, w którego skład weszli architekci: Włodzimierz Mucha (przewodniczący), Henryk Łaguna, Ewa P. Porębska i Grzegorz Stiasny, architekt krajobrazu Marek Szaniawski, a także przedstawiciele PAIH: Tomasz Pisula, Aleksandra Frelek oraz Monika Dyląg-Sajór, ogłosiło swoją decyzję na początku października.
Pierwszą nagrodę – w wysokości 50 tys. zł brutto – jednogłośnie przyznano pracowni WXCA. Jak mówił Tomasz Pisula, ówczesny prezes PAIH, zwycięska koncepcja w największym stopniu nawiązywała do mobilności i zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój jest obecny w projekcie poprzez połączenie w bryle pawilonu naturalnego i odnawialnego zasobu, jakim jest drewno, z bardzo nowoczesną formą architektoniczną. Architektura pawilonu odnosi się także w sposób czytelny do hasła mobilności, zarówno poprzez motyw Polski, jako siedliska naturalnego dla większości gatunków europejskich ptaków migrujących, poprzez nawiązanie do przepływu idei oraz do stosunków handlowych – podsumowywał.
