Muzeum Wojska Polskiego
Obiekt został zaprojektowany i zrealizowany z niezwykłą precyzją. O jego charakterze decydują dopracowane detale oraz uważnie dobrane materiały – o realizacji pracowni WXCA piszą Maciej Miłobędzki i Jerzy S. Majewski.
Pierwsze pomysły przeniesienia Muzeum na Cytadelę pojawiły się w latach 70. W 1976 roku rozstrzygnięto konkurs architektoniczny na kompleksowe zagospodarowanie tej XIX-wiecznej twierdzy na potrzeby muzealne i zintegrowanie zabytku z miastem. Zwyciężyła koncepcja Marka Budzyńskiego i Andrzeja Kicińskiego (współpraca: Zbigniew Badowski, Leszek Kraus, Irena Bajerska). Autorzy zaproponowali ideę „fortu w forcie”, wkomponowany w teren rozległy kompleks z biblioteką, archiwum, Muzeum Wojska Polskiego i plenerową ekspozycją, którego zabudowa przywodzi nieco na myśl ruiny starożytnego miasta cywilizacji prekolumbijskich (prezentację pracy oraz rozmowę z jej autorami z numeru 5-6/1979 „Architektury” publikujemy w wydaniu cyfrowym).
Ze względu na brak środków realizację odłożono jednak w czasie. Gdyby Andrzej Kiciński z Markiem Budzyńskim zbudowali z końcem lat 70. Muzeum Wojska Polskiego na warszawskiej Cytadeli, dzieło to zapisałoby się w annałach światowej architektury – pisał dwie dekady później Henryk Drzewiecki w tekście towarzyszącym wystawie twórczości Kicińskiego zorganizowanej z okazji przyznania mu Honorowej Nagrody SARP. W 1993 roku architekci opracowali wprawdzie „koncepcję zagospodarowania architektonicznego muzeum na Cytadeli”, a w roku 1996 wmurowano nawet kamień węgielny pod realizację założenia, ale ostatecznie na budowę znów zabrakło środków.
Idea powróciła w 2006 roku, kiedy ówczesny szef MON Radosław Sikorski powołał pełnomocnika ds. budowy Muzeum Wojska Polskiego i polecił zapisać inwestycję w Planie Rozwoju Sił Zbrojnych na lata 2007-2012. Dwa lata później placówka we współpracy z warszawskim SARP-em ogłosiła konkurs na koncepcję urbanistyczno-architektoniczną muzealnego kompleksu na Cytadeli. Zwyciężyła młoda wówczas pracownia WXCA, która zaproponowała założenie z budynkiem głównym na osi wyznaczonej przez Bramę Straceń i dwoma pawilonami flankującymi od północy i południa rozległy plac Gwardii. Szacowano wówczas, że realizacja rozpocznie się w roku 2011, a zakończy w 2014 lub 2015 roku. To się nie udało. Faza przygotowawcza trwała długo, przeciągał się też termin opuszczenia terenów twierdzy przez zajmujące ją jednostki wojskowe. Dodatkowo w 2015 roku z inicjatywy minister kultury Małgorzaty Omilanowskiej rząd Ewy Kopacz podjął decyzję o przeznaczeniu części planowanych zabudowań na Muzeum Historii Polski. Cały kompleks należało więc przeprojektować. Prace powierzono architektom z WXCA.
Zgodnie z nową koncepcją założenie urbanistyczne pozostało bez zmian, modyfikacji uległa jednak struktura funkcjonalna i wyraz architektoniczny obiektów. Postanowiono, że gmach główny zajmie Muzeum Historii Polski, a Muzeum Wojska Polskiego dwa pawilony boczne, podniesione teraz do rangi pełnoprawnych budynków. Postanowiono też, że na potrzeby MWP w pierwszej kolejności powstanie tylko jeden z obiektów. Obie inwestycje, prowadzone niezależnie przez MON i ministerstwo kultury, rozpoczęły się w 2018 roku. Termin oddania budynków do użytku kilkukrotnie przesuwano. Ostatecznie Muzeum Wojska Polskiego razem z wystawą stałą zostanie otwarte 13 sierpnia 2023 roku, Muzeum Historii Polski w stanie surowym ma być gotowe pod koniec września. Tomasz Żylski
