Galeria PLATO w Ostrawie

Historia PLATO Ostrava

Historia rzeźni w Ostrawie wydaje się dziwnie znajoma. W latach 90. lokalne władze sprzedają zespół pod warunkiem remontu, by po dekadach odkupić zrujnowany zabytek i przeprowadzić prace własnym sumptem.

PLATO Ostrava jest pierwszą galerią sztuki współczesnej w Czechach, której działalność w całości finansują władze miasta. Powstała w 2013 roku. Początkowo jej siedzibą była nieczynna stacja benzynowa, potem dawny sklep odzieżowy, a od 2018 roku hala byłego marketu budowlanego sieci Bauhaus o powierzchni blisko 5000 m2. Placówka dysponuje tu nie tylko ogromną przestrzenią wystawienniczą, ale też biblioteką zaprojektowaną przez czeskiego artystę Jana Šerýcha, niewielkim bistro stworzonym przez kuratora Jakuba Adamca wraz z polską artystką i performerką Dominiką Olszowy oraz salą kinową autorstwa innej polskiej artystki – Zuzy Golińskiej, absolwentki Pracowni Działań Przestrzennych Mirosława Bałki na warszawskiej ASP. Mimo to od początku zakładano, że jest to jedynie miejsce tymczasowe. Docelowo na potrzeby placówki władze Ostrawy planowały przeznaczyć zabudowania zabytkowej rzeźni miejskiej znajdującej się po drugiej stronie ulicy. Historia tego obiektu sięga lat 80. XIX wieku. Wtedy to magistrat podjął decyzję o realizacji nowoczesnej ubojni w bezpiecznej odległości od centrum. O wyborze miejsca zadecydowało położenie tam targu bydła, dostęp do bieżącej wody i kolei. Na przestrzeni lat zespół wielokrotnie modernizowano i rozbudowywano, ale swoją podstawową funkcję pełnił do lat 60. XX wieku, kiedy ubojnię przeniesiono do nowego zakładu w Martinowie. Przez następne kilka dekad historyczne obiekty w dzielnicy Moravská Ostrava były wykorzystywane jako magazyny i garaże, z czasem popadły w ruinę.

W 1995 roku rzeźnię wraz z dwuhektarowym terenem wokół kupiła niemiecka sieć marketów budowlanych Bauhaus. Choć obiecała remont zabytku, nigdy go nie przeprowadziła, na jednej z działek po przeciwnej stronie ulicy postawiła jedynie wielkopowierzchniowy sklep. W międzyczasie część obiektów uległa zawaleniu, część rozebrano. Brak należytej ochrony historycznego zespołu wywoływał liczne protesty mieszkańców, włącznie z bojkotem sieci. Ostatecznie w 2013 roku firma zdecydowała o zamknięciu marketu i sprzedaży całego terenu. Władze Ostrawy kupiły go trzy lata później. Do czasów współczesnych w obrębie historycznego założenia zachowały się cztery budynki: najstarszy, z 1891 roku, który pełnił pierwotnie funkcje chłodni i kotłowni, dobudowane do niego w 1902 roku skrzydło z charakterystyczną wieżą i znajdująca się obok ubojnia świń oraz zrealizowany w latach 1926-1927 pawilon administracyjno-socjalny. Na ich przebudowę i adaptację władze Ostrawy w 2017 roku ogłosiły międzynarodowy konkurs architektoniczny. Zwyciężyła pracownia Petr Hájek Architekti z Pragi. Biuro KWK Promes Roberta Koniecznego zajęło dopiero trzecie miejsce, ale w wyniku późniejszych negocjacji z władzami miasta ostatecznie to ono podpisało kontrakt na modernizację rzeźni. Jak tłumaczy Robert Konieczny, w koncepcji została rozwinięta myśl, która przyświecała jego zespołowi przy projektowaniu przebudowy Bunkra Sztuki w Krakowie. Wtedy architekci zaproponowali otwierany dach nad podziemną częścią obiektu, w Czechach ruchome miały być fragmenty ścian. Prace budowlane rozpoczęły się w czasie szczytu pandemii wiosną 2020 roku. Granice są zamknięte, więc żeby przeprowadzić nadzory autorskie będziemy musieli bazować głównie na połączeniach on-line. Na szczęście na miejscu mamy naszych partnerów i czeskiego kolegę z zespołu, który ma za to odpowiadać. Jesteśmy detalistami, szczegóły mają dla nas ogromne znaczenie, a podobne rozwiązanie już testujemy na jednej z budów – nasz wykonawca zainstalował mnóstwo kamer, dzięki którym będziemy mieli stały podgląd na postęp i jakość prac – mówił wtedy „A-m” Robert Konieczny. Lokalnym partnerem KWK Promes było biuro MS – projekce. Nową siedzibę galerii PLATO Ostrava udostępniono zwiedzającym 22 września 2022 roku. Tomasz Żylski