Europejskie szkoły przyszłości

Architektura przyszłości powinna funkcjonować blisko życia człowieka, podążając krok w krok za radykalnymi zmianami we współczesnym świecie. Projektanci muszą budować dobrze dopasowane środowisko zamieszkania dzięki zrozumieniu potrzeb i bazując na najnowszej wiedzy technicznej. W tej misji będą wspierały ich zarówno współpracujące zespoły ekspertów, jak i nowoczesne technologie projektowania oraz produkcji materiałów i budynków. Architektura przyszłości będzie tworzona też w oparciu o zrozumienie funkcjonowania środowiska i minimalizację negatywnego wpływu, jaki na nie wywieramy. Tak w skrócie można podsumować wyzwania dla projektantów oraz systemów edukacji, które mają ich przygotować do nowej roli. W odpowiedzi na pojawiające się trendy szkoły architektury i projektowania przebudowują swoje programy, stają do wyścigu technologicznego oraz testują partnerstwa z praktykami i innymi profesjami. Wracają do tradycji radykalnej pedagogiki, zrywającej ze szkolnymi hierarchiami „uczeń-mistrz” na rzecz metod dialogicznych. Celem reform systemu szkolnictwa, takich jak rodzima Reforma 2.0, jest i będzie utrzymanie najlepszych jednostek dydaktycznych i marginalizacja tych mniej rozwiniętych. Na uporządkowanie edukacji będą też naciskały organizacje branżowe domagające się szkolenia absolwentów lepiej przygotowanych do potrzeb rynku. Pamiętać też trzeba, że dodatkowe instytucje – szkoły autorskie, kolektywy samokształceniowe czy jednostki branżowe – nie zastąpią bazowej edukacji architektonicznej.

Dotrzymanie kroku tempu zmian technologicznych i społecznych będzie równie dużym wyzwaniem dla branży, jak i dydaktyków. W tym świetle tradycyjny spór między „uczelnianymi teoretykami” a praktykami staje się bezzasadny. Przyszłość wymaga łączenia tych perspektyw, wspólnego rozumienia zmiany i sprawnego reagowania. W przyszłej edukacji zamiast o „teoretyku” powinniśmy mówić o „akademiku” – osobie pracującej na uczelni, ale pozostającej w kontakcie z praktyką i służącej jako łącznik między tymi światami. Gruntowna reforma sposobu uczenia nie nastąpi bez udziału czynnych architektów. Zmianę będą nieśli zwłaszcza liderzy wyznaczający kierunek myślenia w takich dziedzinach, jak projektowanie komputacyjne, prefabrykacja, gospodarka o obiegu zamkniętym, „zwinna” urbanistyka. Ostatecznie u podstaw uczenia architektury leży zrozumienie, że jest to praktyczna, aplikowana wiedza techniczna. Witruwiańskie piękno, użyteczność i trwałość tworzą tu jedność. Zasada ta dotyczy także przyszłości edukacji.

Polskie wydziały architektury na razie opierają się radykalnej zmianie, ale innowacyjne programy zaczynają pojawiać się na studiach podyplomowych lub w obrębie pojedynczych zajęć przygotowywanych w ramach współpracy między ośrodkami akademickimi. To na przykład wspólne wykłady dla antropologów i architektów na WA PW prowadzone przez Annę Gańko i Mikołaja Łątkowskiego z Centrum Wyzwań Społecznych UW oraz wykładowców politechniki Agnieszkę Lewandowską i Dariusza Hyca. Z kolei ASP w Gdańsku daje szansę nauki na dwustopniowych studiach na kierunku Architektura Przestrzeni Kulturowych, gdzie w tworzeniu krajobrazu miejskiego czy przestrzeni publicznych łączy się perspektywę artysty i projektanta. Warszawski Instytut Badań Przestrzeni Publicznej, będący wspólną inicjatywą ASP i SWPS, oferuje od kilku lat podyplomowe studia miejskie, na które zapisują się nie tylko architekci, ale również absolwenci kierunków humanistycznych. Obok prezentujemy przegląd europejskich uczelni wdrażających najbardziej zaawansowane programy dydaktyczne.

Faculteit Bouwkunde, TU Delft Faculteit Bouwkunde, czyli Wydział Architektury i Środowiska Zbudowanego na Uniwersytecie Technicznym w Delft, od lat zajmuje wysoką pozycję w światowych rankingach. Pożar siedziby uczelni w 2008 roku i reorganizacja, jaka po nim nastąpiła, nie wpłynęły negatywnie na poziom nauczania. Wydział architektury TU Delft, którym kieruje obecnie Dick van Gameren, wyróżnia zarówno umiędzynarodowienie, jak i silny profil naukowo-badawczy oraz kadra uzupełniania znanymi architektami jako wykładowcami wizytującymi. Tradycyjnie głównymi zagadnieniami, z których słynie uczelnia w Delft, są mieszkalnictwo i planowanie, ale rozwija ona także nowe laboratoria, m.in. Circular Built Environment i Geoinformation Technology & Governance. Prowadzi także badania w dziedzinie innowacyjności w nauczaniu, aby weryfikować i udoskonalać programy i metodykę uczenia zarówno projektowania, jak i badań w zakresie architektury. Wydział współpracuje z licznymi centrami badawczymi, a prestiżowe prywatnie fundowane studia podyplomowe Berlage Post-Master of Science in Architecture and Urban Design są obecnie zlokalizowane w Delft i włączone w struktury wydziału.

Bartlett School of Architecture, University College of London Bartlett, obecnie pod kierownictwem Christopha Lindnera, to jedna z wiodących szkół architektury w Europie. Integracja perspektyw różnych specjalizacji architektonicznych leżała u podstaw nowego programu nauczania nazwanego Bartlett Prospective (w skrócie B-Pro). W myśl tej zasady uczelnia buduje wspólną platformę kursów i badań dla wszystkich studiów magisterskich. Oznacza to możliwość uczenia się razem i wymiany informacji przez architektów, urbanistów, architektów krajobrazu czy historyków. UCL stara się rozszerzać ten sposób edukacji i badań na inne dziedziny, np. dzięki zajęciom situated practice łączącym sztukę i architekturę. Wyróżnikiem uczelni są zaawansowane kursy obejmujące takie zagadnienia, jak projektowanie dla produkcji (design to build), metody projektowania komputacyjnego, integracja architektury i nowoczesnych mediów albo biomimikra w projektowaniu. Bartlett prowadzi także kursy z własnych metod geometrycznej analizy funkcjonowania przestrzeni (Space Syntax) czy projektowania urbanistycznego.

Architectural Association School of Architecture, Londyn AA to jedna z najstarszych prywatnych europejskich szkół architektury, kształcąca projektantów od 1917 roku. AA kończyli m.in. Zaha Hadid, Rem Koolhaas, Peter Cook czy Richard Rogers. To instytucja, która odcisnęła swój trwały ślad na kulturze i praktyce światowej architektury. Program edukacyjny AA zawiera wszystkie stopnie – od inżynierskich po doktoranckie. Studia obejmują projektowanie, poszukiwania badawcze i krytykę architektoniczną. Zakres zainteresowań AA jest szeroki i dotyczy m.in. takich zagadnień, jak fabrykacja czy „pracujące” krajobrazy miejskie. Wybrana w ramach zajęć tematyka jest wstępem do samodzielnych krytycznych poszukiwań prowadzonych przez studentów. Szkoła ma własne laboratoria i warsztaty pozwalające na produkcję i prototypowanie. Od 2018 roku kieruje nią Eva Franch i Gilabert – pierwsza kobieta w historii wybrana dziekanem AA. Jej misją jest zwiększenie zaangażowania szkoły w kwestie związane z partycypacją.

Strelka Institute, Moskwa Moskiewska Strelka to prywatna szkoła architektury, która powstała w 2009 roku w odpowiedzi na rosnące wyzwania rozwoju rosyjskich miast oraz braki nowoczesnej kadry projektowej. Uczelnia, obecnie pod kierownictwem Warwary Melnikowej, mieści się na Bołotnym Ostrowie w sercu rosyjskiej stolicy. Część założenia stanowi otwarte audytorium i modny bar. Strelka zaprasza do współpracy znanych międzynarodowych architektów i krytyków. Oprócz zajęć kursowych, organizowanych jako studio projektowo-badawcze, prowadzi program otwartych wykładów i seminariów. W 2013 roku powstała Strelka KB − biuro konsultingowo-projektowe, które realizuje duże projekty rządowe, takie jak opracowanie standardów dla ulic Moskwy, pilotażowy projekt mieszkalnictwa publicznego czy estetyzacja przestrzeni publicznych w Rosji.

CANactions, Kijów Ukraińskim odpowiednikiem Strelki jest CANactions, znana z organizacji corocznego festiwalu architektury. Szkoła, założona przez Wiktora i Griszę Zotowów, Theo Haubena i Ursa Thomanna, prowadzi platformę edukacyjną ze zróżnicowanymi kursami w oparciu o szeroką sieć kontaktów międzynarodowych. CANactions skupia się na programach edukacji dotyczącej zintegrowanego projektowania miast. Ostatni kurs odnosił się do zarządzania gminami. Najnowszy międzynarodowy warsztat poświęcony jest kwestii projektowania architektury mieszkaniowej.

Centre for Alternative Technology, Powys CAT jest działającym od 1973 roku ośrodkiem edukacji środowiskowej w Powys w Walii. Obecnie kieruje nim Adrian Watson. Pierwotnie placówka służyła prezentacji ekologicznych rozwiązań takich, jak naturalne materiały, domy niskoenergetyczne czy odnawialne źródła energii. Wraz z rosnącą świadomością roli przemysłu budowlanego i jego wpływu na środowisko CAT rozszerzył swoją misję. Od 2007 roku szkoli projektantów, inżynierów i wykonawców w dziedzinie „zielonych technologii” w budownictwie, w tym domów pasywnych oraz alternatywnych rozwiązań (np. wykorzystania gliny i konopi). Ważnym elementem edukacji są zajęcia dotyczące efektywności energetycznej, zarówno w budynkach nowych, jak i zmodernizowanych. Jednym z „laboratoriów” w kampusie jest ukończony w 2010 roku i wielokrotnie nagradzany budynek WISE zaprojektowany przez Pata Borera i Davida Lea, zrealizowany z naturalnych materiałów i wyposażony w nowoczesny system BIM.

Center for Urban & Real Estate Management, Universität Zürich Jednym z ciekawszych wątków ewolucji profesji architektonicznej jest zmiana w branży nieruchomości, która wpływa na podejście do istniejących obiektów. Odzwierciedlają to nowe kierunki studiów przeznaczone nie tylko dla architektów, ale i innych specjalistów. Przykładem jest program Master of Advanced Studies in Real Estate na uniwersytecie w Zurychu, prowadzony w ramach Center for Urban & Real Estate Management. Dostępne są tam także kursy z dziedziny urban management. Sposób organizacji studiów zbliżony jest do MBA, duży nacisk kładzie się na zespołowe rozwiązywanie praktycznych problemów i udział ekspertów różnych dyscyplin. Nowe technologie cyfrowe (tzw. prop-tech) są wdrażane w zakresie zarządzania i komunikacji w celu efektywnego wykorzystania potencjału nieruchomości. Ograniczona dostępność gruntów w Szwajcarii oznacza skierowanie uwagi na nieruchomości już zabudowane. Dotyczy to zarówno dużych inwestycji, zajmujących wielohektarowe obszary, jak i adaptacji oraz przebudów istniejących obiektów. Kierownikiem CUREM jest Andreas Loepfe.