Konkursy: wybory miss czy barometr nastrojów?
Przy okazji organizowania Życia w Architekturze postanowiliśmy przyjrzeć się najważniejszym konkursom, które odbywają się w krajach ościennych lub u trochę dalszych sąsiadów Polski. Jaka architektura zasługuje dziś na miano najlepszej? Czy i w jaki sposób w decyzjach jury widoczne są kwestie społeczne i klimatyczne?
Białoruś
W kraju tak totalitarnym jak Białoruś wszystkie działania muszą być scentralizowane i sformalizowane. Najważniejszy konkurs branżowy odbywa się co dwa lata w ramach Narodowego Festiwalu Architektury (w latach nieparzystych, tegoroczna edycja jest w przygotowaniu), organizowanego przez Białoruski Związek Architektów oraz Ministerstwo Architektury i Budownictwa. W ramach festiwalu odbywa się ogólnokrajowy konkurs na najlepszy projekt i realizację oraz selekcja prac dyplomowych absolwentów wyższych i średnich specjalistycznych szkół architektonicznych. Ważnym elementem jest tu Międzynarodowe Biennale Młodych Architektów Leonardo, które organizowane jest w Mińsku od 2005 roku – impreza od 2009 roku odbywa się pod patronatem Międzynarodowej Unii Architektów (UIA). Biennale towarzyszy Międzynarodowy Konkurs Młodych Architektów Leonardo. Zanim Białoruś stoczyła się w pełen totalitaryzm i izolacjonizm, Leonardo cieszył się poważaniem na arenie międzynarodowej. W 2007 roku konkurs zdominowała Polska, pierwsze nagrody w różnych kategoriach zdobyły zespoły: Konior Studio za szkołę na Białołęce, KWK Promes za Dom Ukryty oraz Medusa Group za Bolko Loft. Grand Prix za Dom Aatrialny otrzymało także KWK Promes, wówczas prowadzone jeszcze wspólnie przez Marlenę Wolnik i Roberta Koniecznego.
Od tego czasu i konkurs, i biennale utraciły swój prestiż. Choć wciąż nie brakuje chętnych, również z Polski, do nadsyłania prac. W 2021 roku Grand Prix Leonardo w kategorii Projekt zdobyło WXCA za Muzeum Powstania Wielkopolskiego w Poznaniu (warto zauważyć, że na swojej stronie pracownia ani słowem nie chwali się głównym wyróżnieniem przyznanym w kraju rządzonym przez satrapę Łukaszenkę). Natomiast Grand Prix w kategorii Realizacja otrzymał wówczas zespół Buro Bitus (pracownia działająca w UK, Rosji i na Cyprze) za projekt terminalu Międzynarodowego Lotniska Platov w Rostowie nad Donem, w Rosji. Ostatnia edycja z 2023 roku odbyła się już w cieniu wojny w Ukrainie. W związku ze wsparciem Rosji przez reżim Łukaszenki biennale uległo marginalizacji i większość krajów europejskich, które brało w nim udział – omija je szerokim łukiem. Jak podaje organizator na 10. edycję konkursu Leonardo nadeszło 149 zgłoszeń z 8 krajów, jednak w większości są to dawne republiki radzieckie. Wyjątkiem jest praca pochodząca z Wielkiej Brytanii, nagrodzona Grand Prix w kategorii Realizacja – ale to już wcześniej wyróżniona pracownia Buro Bitus, mająca silne związki ze Wschodem. Ponownie zdobyła uznanie za terminal lotniczy w Rosji, tym razem w dalekim Nowym Urengoju. Co może dziwić – Leonardo wciąż odbywa się pod patronatem UIA.
Na marginesie warto odnotować, że Stowarzyszenie Bałtyckich Związków Architektów (BAUA – zrzeszające Estoński, Łotewski i Litewski Związek Architektów) w lipcu 2023 roku ogłosiło wystąpienie z Międzynarodowej Unii Architektów. Wcześniej takie uchwały podjęły krajowe związki państw bałtyckich. Architekci z tego regionu chcieli w ten sposób zaprotestować przeciwko bierności UIA wobec Rosji po ataku na Ukrainę. Międzynarodowa Unia Architektów nie tylko nie zawiesiła członkostwa Rosji ani wspierającej jej Białorusi, ale ciągle patronuje imprezom, konkursom czy kongresom odbywającym się w obu tych krajach. Dziwić może brak podobnej refleksji ze strony SARP-u – działającego w Polsce, która przecież jednoznacznie i od początku wojny potępia wszelkie związki z Rosją.