Mieszkanie po polsku 1945-2018

1947-1950 Osiedle Koło II WSM w Warszawie (proj. Helena Eliasberg-Niemirowska-Syrkus, Szymon Syrkus, 1947-1950) Osiedle społeczne oparte na zasadach Karty Ateńskiej i pryncypiach jednostki sąsiedzkiej C.A. Perry’ego, w technologii poligonowej „małej prefabrykacji” z mielonego gruzobetonu. Osiedle Koło II ma nowatorską kompozycję złożoną z luźno rozstawionych odcinkowych segmentów klatkowych lub galeriowych o wysokości 4 kondygnacji i częściowo uwolnionych parterach. Całość została rozwiązana wedle najlepszych reguł radykalnej awangardy sprzed wojny. Zespół jest dopełnieniem sąsiedniego przedwojennego osiedla TOR rozplanowanego w bardziej zachowawczy sposób, w układzie grzebieniowym. Razem obie kolonie i towarzysząca im infrastruktura usługowa stanowią wzorcowy przykład jednostki sąsiedzkiej C.A.Perry’ego, gwarantującej wszystkim wygodę i bezpośredni dostęp do podstawowych funkcji. To w pełni demokratyczny model „zdrowego“ kameralnego osiedla społecznego. Mieszkania rozplanowano racjonalnie z możliwością ich przewietrzania, łączenia niektórych pokoi i naturalnym doświetleniem wszystkich kuchni i łazienek. Powierzchnie użytkowe zwiększono o 10% w stosunku do przedwojennego budownictwa Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Orientacyjne powierzchnie mieszkań wynoszą tu: kawalerka – 24 m2, dwa pokoje z kuchnią – 45-47 m2, trzy pokoje z kuchnią – 66 m2. Przy budowie zastosowano system poligonowej „małej prefabrykacji” opartej na produkcji elementów z mielonego gruzu. Tak powstał cały zestaw bloczków ściennych – nośnych, działowych i okładzinowych – oraz pustaków i belek stropowych. Wymiar podstawowego pustaka 50 x 50 x 25 cm stał się modułem całego założenia, widocznym nawet w podziałach elewacji zewnętrznych. Budynkiem wyróżniającym się nie tylko długością, ale i delikatnie krzywoliniowym kształtem jest galeriowiec nazywany w nawiązaniu do imienia projektantki „Uśmiechem Heleny”. We wrześniu 1948 roku część zagranicznej delegacji wrocławskiego Kongresu Intelektualistów zwiedzała osiedle, a jeden z jej przedstawicieli – Pablo Picasso – wykonał w dowód uznania w mieszkaniu na parterze szkic kredką – warszawską Syrenę z młotkiem zamiast miecza w dłoni.

1949-1953 MDM – Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa w Warszawie (proj. Stanisław Jankowski, Jan Knothe, Józef Sigalin, Zygmunt Stępiński, 1949/1950-1953, rozbudowa do 1963) Monumentalna zabudowa obrzeżna o zróżnicowanym standardzie mieszkań i bogactwie środków plastycznego wyrazu. Technologia tradycyjna, murowana z cegły, z okładziną ze szlachetnych materiałów. W 1949 roku polskiej architekturze narzucony został ideologiczny patos. Miała realizować społeczną treść przy użyciu narodowej formy, łatwo zrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy. Stała się orężem „zimnowojennej” walki przeciwko jałowości plastycznej konstruktywizmu. Warszawski MDM to przedsięwzięcie o monumentalnej skali, odpowiednie dla miasta o aspiracjach metropolitalnych. W pierwszym etapie zaprojektowano tu około 1200 mieszkań, hotel, 65 sklepów, 10 lokali gastronomicznych, 10 kiosków, szkołę, 2 przedszkola, 3 żłobki, 2 ośrodki zdrowia, 2 lokale administracyjne, 3 szalety miejskie, 3 ciepłownie i garaż (na zaledwie 25 samochodów!). Obiekty mieszkalno-usługowe przyjęły wysokość 6-8 kondygnacji w części centralnej, natomiast głębiej wzniesiono budynki niższe – 5-6-kondygnacyjne. Układ całości to zabudowa kwartałowa, obrzeżna, wpasowana w tkankę miejską, która nie uległa całkowitemu zniszczeniu, z wewnętrznymi obszernymi zielonymi dziedzińcami oferującymi mieszkańcom wypoczynek. Pod zewnętrznym, wysokiej klasy kostiumem w typie imperialnego neoklasycyzmu, bogatym w rzemieślnicze wykończenia i artystyczne detale rzeźbiarskie, kryją się bardzo komfortowe mieszkania o dość wysokim standardzie, w przeważającej liczbie dorównujące przedwojennym przykładom luksusowego modernizmu. Udział poszczególnych typów w całym zbiorze mieszkań kształtuje się następująco: 20% stanowią kawalerki jednopokojowe, 25% lokale 2-pokojowe z kuchnią, najwięcej, bo 50% zajmują mieszkania 2- i 3-pokojowe z kuchnią i służbówką, a 5% zarezerwowano dla mieszkań o najwyższym standardzie, czyli 4-pokojowych apartamentów z kuchnią i służbówką. Orientacyjne powierzchnie mieszkań wynoszą tu: kawalerka – 22-32 m2, dwa pokoje z kuchnią – 43 m2, dwa pokoje z kuchnią i służbówką – 54-88 m2, trzy pokoje z kuchnią i służbówką – 88-91 m2.

1958-1960 Mezonetowiec we Wrocławiu (proj. Jadwiga Grabowska-Hawrylak, Edmund Frąckiewicz, Marta i Igor Tawryczewscy, 1958-1960) Galeriowiec ze spiętrzonych dwupoziomowych jednostek mieszkalnych w typie corbusierowskiej immeubles villas, czyli kamienicy willowej. Tu wykonanej w monolitycznej technologii lanego betonu ścian poprzecznych z wypełnieniem z gruzobetonowych pustaków. W latach 1958-1960 Jadwiga Grabowska- Hawrylak wraz z zespołem wrocławskiego Miastoprojektu zrealizowała 8-kondygnacyjny blok z 54 mieszkaniami dwupoziomowymi typu maisonette, spiętrzonymi w trzech rzędach po 18 jednostek. Prowadzą do nich trzy galerie dostępne z dwu wolnostojących klatek schodowych z szybem windowym w środku. Na parterze umieszczono część handlowousługową, a na dachu, dostępnym z najwyższej galerii, znalazły się jednopoziomowe mieszkania, które pierwotnie przeznaczono na pracownie dla artystów i architektów oraz przestrzeń rekreacyjną dla mieszkańców. Lokale dwupoziomowe o powierzchni 70 m2 składają z wiatrołapu, kuchni oraz pokoju dziennego ze schodami i balkonem na niższym poziomie. Poziom górny stanowi korytarz, WC, łazienka i dwie sypialnie, z których jedna ma niewielki balkon od strony ulicy. Budynek zyskał aplauz zagranicą, został nawet zaprezentowany w czasopismie „L’Architecture d’Aujourd’hui" (10/1962). Spiętrzone mieszkania typu maisonette wraz z ogrodami projektował Le Corbusier w 1922 roku, a później – w 1927 roku – także polscy architekci (Teresa Żarnowerówna, Mieczysław Szczuka, Piotr Koziński i Antoni Karczewski). Wrocławscy projektanci mogli inspirować się też powojenną prasą, która publikowała rozwiązania podobnego typu z Anglii i Francji. Ponadto w 1957 roku w Berlinie Zachodnim miała miejsce Międzynarodowa Wystawa Budowlana Interbau, gdzie Paul Schneider- Eisleben zaprojektował niewielki blok z 20 mieszkaniami maisonette. Jego zbliżona struktura mogła mieć wpływ na rozwiązanie wrocławskiego mezonetowca oraz opisanego dalej tyskiego osiedla E-2. Berliński obiekt jest jednak o wiele skromniejszy i nie ma usług w parterze ani przestrzeni wspólnych na dachu.